Medezeggenschap en zelforganisatie hand-in-hand

Medezeggenschap en zelforganisatie

Ik zie bij veel van onze klanten in de zorg initiatieven om teams zelforganiserend te laten zijn. Het is een passend antwoord op met minder middelen meer waarde bieden aan cliënten en het wordt vaak gezien als logische stap in de ontwikkeling van een team naar volwassenheid. Het sluit ook aan op de maatschappelijke ontwikkeling waarin meer zelfredzaamheid, eigen kracht en participatie van een ieder wordt verwacht en gevraagd.

Zelforganisatie is alleen makkelijker gezegd dan gedaan, blijkt uit de praktijk. Op veel plaatsen in de organisatie kan de verandering gaan schuren en wringen. Onverwachtse effecten zoals het oplopen van het langdurig ziekteverzuim kunnen zich voordoen, en de weg naar zelforganisatie brengt soms onduidelijkheid en onzekerheid met zich mee. Waar begin je, hoe verdeel je de rollen en taken? Welke kaders stel je wel en niet? En hoe spreek je elkaar aan op gedrag?

In het gesprek dat ik had, werd al snel duidelijk dat wanneer van teams verwacht wordt dat zij zelforganiserend zijn, er niet alleen van hen ander gedrag wordt verwacht. Ook van hun teamleider, van de clustermanager, de regiodirecteur en de bestuurder worden ander gedrag en vaardigheden verwacht. Dat is ook logisch als je taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden anders belegt.

Geen woorden maar daden

Om teams zelfsturend te kunnen laten worden, moet iedereen in de organisatie dus andere dingen gaan doen dan die zij voorheen deden. Teams moeten eigenaarschap nemen, teamleiders moeten bepaalde beslissingen overlaten aan teams en ook op ‘hogere’ managementniveaus (tot en met het bestuur toe) moet er minder op details worden gestuurd en meer ruimte worden gegeven.

Het moment dat iemand écht moet laten zien dat hij loslaat, ruimte en vertrouwen geeft, is het moment van de waarheid. Het moment waar het niet meer alleen bij woorden (geschreven beleid, uitgesproken intentie, gedeeld besluit, etc.) kan blijven, maar daden in feite laten zien of er écht gewerkt wordt vanuit de filosofie van zelforganisatie. En dan wordt het spannend. Want wat doe je als bestuurder of manager in geval van een ernstig incident? Grijp je in of geef je teams zelf de ruimte om het op te lossen?

Medezeggenschap en zelforganisatie gaan hand in hand

Waar komen medezeggenschap en zelforganisatie dan samen? Waar of hoe lopen zij hand in hand? Wat mij betreft in ieder geval op de volgende twee aspecten:

Ad 1. Medezeggenschap volgt de zeggenschap

Laten we aannemen dat aan zelforganisatie de overtuiging ten grondslag ligt dat medewerkers zoveel mogelijk zelf doen en beslissen over zaken die direct van invloed zijn op hun dagelijkse werk. Dan zou die overtuiging ook de basis moeten zijn voor de inrichting van de medezeggenschap binnen een organisatie. In dat geval kan het niet anders dan dat overleggen en meedenken met (vertegenwoordigers van de) ondernemer over zaken die van invloed zijn op de werk(omgeving) door de betrokken medewerkers zelf opgepakt zou moeten worden. Een deel van de rol van de ondernemingsraad verplaatst hiermee naar de medewerkers. Zij geven zelf meer invulling aan de (mede)zeggenschap.

Ad 2. Medezeggenschap en zelforganisatie bewandelen dezelfde weg

Als je de medezeggenschap lager in de organisatie wilt gaan beleggen, dan betekent dit iets voor ondernemingsraad, medewerkers en management:

Hier zitten veel parallellen met de weg naar zelforganisatie. Ook hier zijn woorden niet genoeg, het gaat om daden: loslaten, ruimte en vertrouwen geven. Dat geldt zowel voor de ondernemingsraad als voor managers. Maar waar dit voor managers al meer bekend terrein begint te worden na een periode van ‘zelforganiseren’, merk ik dat het voor veel ondernemingsraden nog een grote stap is. Adviesaanvragen laten behandelen door medewerkers, een overlegvergadering voeren met medewerkers erbij, medewerkers laten participeren in projectgroepen i.p.v. de ondernemingsraad: dan moet je wel heel veel vertrouwen in die medewerkers hebben.

Maar als je eerlijk bent, is het eigenlijk wel de bedoeling dat medewerkers zelf een grotere rol gaan spelen en mag het behouden van de positie van de ondernemingsraad zelf nooit het hogere doel in de medezeggenschap zijn. Net als dat het instand houden van alle managementlagen bij zelforganisatie ook geen doel op zich is. Dus ook op dit aspect gaan medezeggenschap en zelforganisatie hand in hand!