Samenwerken met andere partijen is populair, zeker in het publieke domein. Daar struikel je over de allianties, samenwerkingsverbanden, ontwikkelcoalities en publiek-private samenwerkingen. Veelal zijn ze gestimuleerd of zelfs geïnitieerd door overheden zoals gemeenten en provincies. Zij geven de opdracht aan (markt)partijen of stimuleren samenwerking via extra middelen, inkoopvoorwaarden of andere instrumenten. Kortom, overheden maken allianties. Echter, als we kijken naar de rol die zij vervullen als de samenwerking eenmaal tot stand is gebracht, kunnen we rustig stellen dat zij deze weer eigenhandig om zeep helpen. Ze laten de samenwerkende partijen aan hun lot over of rijden deze zelfs actief in de wielen. Hoe is het mogelijk?
Samenwerken met andere partijen: een hele opgave
Van nature zijn de meeste organisaties niet zo geneigd tot samenwerken, tenzij het écht niet anders kan of concreet iets oplevert. Het is al ingewikkeld genoeg om je eigen organisatie goed te runnen. Laat staan dat je iets samen moet doen met anderen op wie je geen of weinig directe invloed hebt, die misschien ook nog eens je concurrent zijn. Samen duurt alles langer, in je eentje ga je sneller, zo voelt het voor velen. Niet zo vreemd dus dat er stimulans nodig is om samenwerking tot stand te brengen. Ook zeker niet vreemd dat overheden hierin een rol zien weggelegd voor henzelf. Zij kunnen als ‘onafhankelijke’ partij en als opdrachtgever partijen aanzetten tot samenwerking. Zij overzien wat er nodig is in de betreffende sector om maatschappelijke uitdagingen aan te gaan of inefficiëntie tegen te gaan. Heel goed om vanuit die positie de juiste partijen bij elkaar aan tafel te zetten en te stimuleren tot samenwerking.
Eenmaal gestimuleerd, besteden organisaties hier handenvol tijd aan. Verkennende gesprekken, workshops om de samenwerking concreet te maken, stuurgroepen, verantwoordingsrapportages, bemensing van werkgroepen. Wij kennen veel managers en medewerkers in het publieke domein die 1 tot 2 dagen per week besteden aan samenwerken met andere partijen. Die tijd wordt vaak niet vergoed vanuit het samenwerkingsverband of de opdrachtgever. Want samenwerking hoort er natuurlijk ‘gewoon’ bij. Veelal komen de taken alleen wel ‘bovenop’ de taken die iemand al vanuit zijn functie uitvoert. Om dat vol te houden moet je het wel héél graag willen!
Daarnaast is de dynamiek tussen samenwerkende partijen een niet te onderschatten factor. Iedere partij laat de eigen belangen over het algemeen prevaleren boven die van het collectief. Ook al ziet men de waarde van de samenwerking voor de maatschappij, de eigen schoorsteen moet wel blijven roken. Dat levert talloze dilemma’s op en vaak niet de openheid die nodig is om als één collectief te functioneren. Een samenwerkingsverband is daarom gebaat bij een onafhankelijke ‘scheidsrechter’. Geen van de samenwerkende partijen kan die rol goed vervullen, want zij zijn zelf belanghebbende en vanuit die positie niet geloofwaardig als objectieve derde.
De improductieve rol van gemeenten
Wij zien dat veel gemeenten in het beginstadium van een alliantie een positieve en stimulerende rol spelen. Maar wij zien ook dat als de samenwerking is gestart, de overheden zich gedragen alsof het eindstation al in zicht is. Zij trekken zich terug met de verwachting dat de resultaten wel zullen komen. Daarmee onderschatten zij hun rol schromelijk. In onze visie is een actieve langdurige betrokkenheid van een gemeente of provincie die het initiatief voor de samenwerking nam onontkoombaar.
Het contrast met de praktijk is groot. Wij kennen voorbeelden van gemeenten die zich niet openlijk durven te scharen achter de visie en plannen van een alliantie die zij zelf initieerden, omdat zij geen verschil willen maken tussen deelnemende en niet- deelnemende partijen. Wij zien lagere overheden die niet bereid zijn om hun neutrale mening te geven over conflictsituaties tussen partijen. We zien gemeenten waarin verschillende betrokken ambtenaren ieder zo hun eigen mening hebben over de alliantie en tegenstrijdige instructies geven. We zien zelfs overheden die alliantiepartijen individueel aanvullende opdrachten geven (bijv. met extra budget) voor taken waarvoor de partijen gezamenlijk verantwoordelijk zijn. Daarmee schaden zij het vaak toch al wankele vertrouwen tussen de partijen en ondermijnen ze de samenwerking.
Gemeenten: pak je rol!
Wat overheden over het hoofd lijken te zien is hoe complex samenwerken is en hoe belangrijk hun mening is voor de partijen. Ze zijn immers vaak ook de opdrachtgever van de partijen voor andere taken. Als geen ander kunnen zij een samenwerkingsverband steeds weer een zetje geven in de juiste richting. Soms door inhoudelijk meedenken en meedoen, soms door partijen in conflict nader tot elkaar te brengen. En misschien door extra investeringsbudget, maar dan wel voor het collectief. Maar in ieder geval door nauw betrokken te blijven en te laten zien dat zij de samenwerking belangrijk vinden.
In praktijk worstelen overheden enorm met hun rol. Ze willen wel die meedenkende, gelijkwaardige sparringpartner voor een alliantie zijn, maar zijn ook opdrachtgever. In de rol van partner vragen ze partijen om open te zijn over alles waar ze tegenaan lopen, maar ze geven zelden het goede voorbeeld door zich zelf kwetsbaar op te stellen. In de rol van opdrachtgever wordt gehamerd op een gedegen verantwoording volgens alle administratieve regeltjes, hetgeen een stuk creativiteit en vernieuwing in de weg kan staan. En binnen de gemeente of provincie alle neuzen dezelfde kant op krijgen is op zich al een dagtaak. Hoeveel tijd blijft er over om een samenwerkingsverband de aandacht te geven die het verdient, als je als ambtenaar vooral bezig bent om intern de rijen te sluiten?
Overheden hebben de mond vol van samenwerken en hebben hoge verwachtingen van het veld, maar zijn in mijn ogen vaak niet in staat om hier zelf een professionele rol in te vervullen. Als de ambitie écht is om meer samenwerking tot stand te brengen, dan begint die wat mij betreft bij de overheden zelf. Daar is echt nog een wereld te winnen.
Meer weten over alliantievorming en onze ervaringen of die van andere organisaties? Schrijf je in voor onze kennissessie of download ons eBook. Of neem contact op met Marcel Kruger.
